اخلاق مدیر فرهنگی در کلام امام علی(ع)

یکی از اصلی ترین سئوالات دوستان مدیر وفعال فرهنگی در عرصه مدیریتِ فرهنگی این مطلب است که، ویژگی های یک مدیر فرهنگی خوب و ایده آل چیست؟ در این سطور بر آن شدیم تا با توجه به بیانات امیرالمومنین(علیه السلام) به عنوان مدیر معصوم و برترِ فرهنگی بعد از پیامبر به این پرسش پاسخی کوتاه  و موردی بگوییم.

همچنان که دوستان عزیز می دانند کار فرهنگی مقدماتی نیاز دارد مانند: شناسایی جامعه هدف؛ و بعد از ورود به کار نیز می بایست حرکت مستمر بود و در آخر نتیجه را به دست آورد. بنابراین همانطور که کار فرهنگی سه مرحله دارد، می توان برای مدیر نیز در این سه مرحله ویژگی هایی بیان کرد، که ما در این نوشته برای هر مرحله یک ویژگی که به نظر مهم تر می نمود را ذکر کرده ایم.

الف: قبل از ورود به مدیریت فرهنگی.

با توجه به بیانات امیرالمومنین می توان این جمله حضرت را اصلی ناگزیر برای مدیران فرهنگی بیان کرد، آنجا که حضرت می فرماید: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ» (نهج البلاغه، حکمت73). در این کلام ایشان راه را به روشنی برای مدیران فرهنگی مشخص می کند، و آن تربیت و تعلیم خود قبل از دیگری است. خواسته یا ناخواسته هر مدیر فرهنگی الگوی زیر دستان خود می باشد، و کسانی که می خواهند مدیر فرهنگی باشند به نحوی کار تربیتی نیز روی اطرافیان و زیردستان فعال در مجموعه تشکیلاتی خود انجام می دهند. بنابراین اگر شخصی مدیر فرهنگی شود ولی خودسازی قبلی را انجام نداده باشد، فعالیتش به نتیجه که نمی رسد و کارش فرهنگی که نمی باشد، هیچ؛ بلکه می توان گفت کارش ضد فرهنگی نیز می باشد. این همان مشکل عمده مدیران فرهنگی در جامعه ایران اسلامی است. همین مشکل است که ما آن را در مدیرانِ کلان فرهنگی و همچنین مدیرانِ خرد فرهنگی(مسئول یک کانون فرهنگی) می بینیم، و به جای آن که جوانان و نوجوانان را جذب گاه طرد می کنند.

نکته دیگری در باب خود سازی از کلام حضرت امیر(علیه السلام) می توان برداشت کرد، خودسازی هم در عرصه علم و هم در عرصه عمل. یعنی مدیر فرهنگی هم می بایست از لحاظ علمی در طراز قابل قبولی باشد و همواره رو به رشد و تعالی حرکت کند، همین معنا را در عرصه عمل می بایست داشته باشد، که از این موارد می توان  به توجه به خدا، متخلق به اخلاق حسنه یاد کرد.

ب: وارد شدن به عرصه مدیریت فرهنگی.

پس از آن که انسان شروع به فعالیت فرهنگی در عرصه محیطی خویش می کند، گاه با چالش ها، مخالفت ها، کار شکنی ها و ... می شود. که یک مدیر را دچار ناامیدی و بی انگیزگی برای ادامه مسیر می نماید. وجود مقدس مولای متقیان (علیه السلام) در این باره نیز توصیه جالبی دارند، که می فرمایند: «آلَةُ الرِّیَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْر» (نهج البلاغه، حکمت178) . این مطلب روشن و واضح است که شخص مدیر که دیگران را هدایت می کند و مایه دلگرمی محیط پیرامونی به ویژه مجموعه تشکیلاتی خویش می باشد، می بایست دارای صبر و حوصله بسیار و امید به آینده باشد. چرا که اگر غیر از این باشد. فعالیت فرهنگی مورد نظر با کوچک ترین چالش به محاق می رود. و موثر نخواهد بود.

ج: پس از انجام فعالیت فرهنگی.

کار مدیریت فرهنگی یکی از سخت ترین و مهم ترین نوع از فعالیت های اجتماعی و مدیریتی است، که جز با توجه به ذات احدیت و توسل به حضرات معصومین(علیهم السلام) به نتیجه مطلوب نمی رسد، و آن هم نوع کار فرهنگی که همگی ما مشغول به آن هستیم که می خواهیم پرچم لا اله الا الله را در سراسر جهان به اهتزاز در آورده و همه مردم را زیر لوای کلمه حق الله جمع کرده و هدایت کنیم. حضرت امیر(علیه السلام) برای این مرحله که نتیجه دو مرحله قبل می باشد، نیز توصیه دارند و می فرمایند: « مَنْ تَوَکَّلَ‏ عَلَیْهِ کَفَاه» (نهج البلاغه، خطبه 90). جمله ای که آرامش را به هر مدیر و فعال در حوزه مسائل فرهنگی می دهد، و آن توکل بر خداوند است، که اگر کسی بر خداوند متعال توکل کند خداوند کفایت امورش را بدست گرفته و به نتیجه دلخواه می رساند. چرا که یک مدیر فرهنگی آن هم در طراز اسلام ناب و انقلاب اسلامی همه چیز و همه قدرت را متعلق به حضرت حق می داند و لا غیر. نکته ای که گاه ما مدیران و فعالان فرهنگی غافلیم و به جای حرکت به اندازه توان و پس از آن نتیجه کار را به خداوند واگذار کردن، به دیگران و به اسباب تکیه می کنیم.

در یک جمله می توان ویژگی های یک مدیر موفق فرهنگی را در سه عنوان خلاصه کرد: 1. عالمِ عامل. 2. صبور و با حوصله. 3. توکل بر خدا داشتن.